استاد رامین رحمانی | جزوه دکتر رحمانی
استاد رامین رحمانی یکی از بهترین مدرسین در زمینه ی آموزش فن ترجمه بر مبنای نظریه گشتاری می باشند.
فن ترجمه چیست؟
ترجمه مهارتی است که بهطور معمول در دانشگاههای کشور از طریق :
ارتقاء معلومات زبان عمومی دانشجویان و تدریس فشردۀ لغات و اصطلاحات زبانی به دانشجویان آموزش داده میشود
و سپس در کلاس ها و کارگاه های عملی ترجمه از آنها خواسته میشود که ترجمه های از پیش انجام شدۀ خود را مطرح نمایند و بهترین آنها را برگزینند.
بهعبارتدیگر، تصور بر این است که با بالا رفتن دانش زبانی دانشجویان آنها میتوانند مفاهیم جملات را درک
و سپس مفهوم را به بهترین شکل ممکن به زبان مقصد بیان کنند.
اشکال اصلی این فرآیند آن است که بدون هیچ اصولی، بر فهم دانشجو از متن تکیه میگردد
و دراینصورت احتمال صحت ترجمه به ویژه در مواردی که مترجم به موضوع متن تسلط ندارد، بسیار ضعیف است
این رویه در ترجمۀ رمان و متون ادبی می تواند کاربرد داشته باشد، چرا که فهم نادرست مترجم از متن تبعات فاجعهباری ندارد.
درست به همین جهت فارغالتحصیلان رشته مترجمی در عرصۀ صنعت و تجارت که نیازمند ترجمۀ تخصصی است
و کوچکترین کجفهمی منجر به خطاهای فاحش معنایی و فجایع جبرانناپذیر میشود، عمدتاً توفیق ندارند.
بهعلاوه، دانشجویان رشتههای تخصصی دیگر نیز که معمولاً از نظر زبانی ضعیف هستند
و تنها با تکیه بر گذراندن چند واحد زبان عمومی و تخصصی در دانشگاهها قصد دارند به خواندن متون تخصصی خود به زبان انگلیسی احاطه یابند
تا بتوانند از کتابها، مقالات روز و اطلاعات جدید رشتۀ خود (که عمدتاً به زبان انگلیسی است) استفاده نمایند و معلومات خود را بهروز نگه دارند
متأسفانه این دانشجویان به دلیل ناکارآمدی شیوههای آموزش زبان عمومی و تخصصی و نبود هیچ اصولی برای یادگیری این مهارت
تقریباً هرگز به این مهم نائل نمیشوند
و بنابراین مهمترین رسالت آموزش عالی که معرفی آخرین دستاوردهای علمی به دانشجویان در آموزش علم روزآمد به آنها است، هرگز محقق نمیشود.
تکنیک آموزش ترجمه بر مبنای نظریۀ گشتاری «Transformation-based translation»
برگرفته از فنآوری ترجمۀ ماشینی «Machine Translation» و نرمافزارهای ترجمه است
با هدف جبران همین کمبودها و حل معضل یادگیری زبان تخصصی و ترجمه پایهگذاری شده است.
ایدۀ آغازین برای ابداع روش ترجمه مبتنی بر گشتار در اثنای تحقیق دربارۀ نظریه های ترجمۀ ماشینی و نرم افزارهای ترجمه پدید آمد
و با این سوال آغاز شد که اگر با این شیوه میتوان در کامپیوتر قابلیت ترجمه را ایجاد نمود
چرا نباید بتوانیم با همین شیوه ترجمه را به دانشجویان و زبان آموزان آموزش دهیم؟
نظریههای ترجمۀ ماشینی براساس فرآیندی به نام تحلیل مقابلهای «Contrastive analysis» تدوین شدهاند.
در این فرایند ساختارهای دو زبان مبدأ و مقصد مقابله میشوند
تا بتوان برای هر ساختار زبان مبدأ، ساختار معادلی در زبان مقصد به دست آورد و الگوریتمی برای معادلهای حاصل تدوین نمود.
حال با داشتن ساختار معادل، تنها ضرورتِ یافتن معادلهایی برای واژگان موجود در هر یک از این ساختارها باقی میماند
که آن هم با استفاده از یک فرهنگ لغت کامپیوتری ظاهراً به راحتی انجام میشود.
دستور گشتاری چه چیزی را میگوید؟
در دستور گشتاری بخش به چه چیزی می گویند؟
هریک از قسمت های تشکیل دهنده دستور گشتاری، بخش نامیده می شود.
این بخش ها عبارتند از:
۱- بخش پایه: ژرف ساخت جمله در آن تشکیل می شود.
۲- بخش معنایی: شامل قواعد معنایی جمله می شود.
۳- بخش گشتاری: شامل قاعده هایی است که ژرف ساخت را به رو ساخت تبدیل می کنند.
۴- بخش نحوی: شامل بخش پایه و بخش گشتاری می شود.
۵- بخش واجی: شامل قواعد واجی که بر روساخت جملات عمل می کند می شود.
۱- دستو گشتاری می کوشد از طریق توصیف دستوری، معنای دقیق و واقعی آنچه در پشت جملات وجود دارند را دریابد
و اندیشه هایی که در پشت کلمات وجملات هستند را کشف کند.
۲- در دستور گشتاری ذهنیاتی در ذهن ما وجود دارند که هنوز به زبان جاری نشده اند ژرف ساخت نامیده می شوند
و مجموعه جملاتی که به زبان جاری می کنیم رو ساخت نام دارند.
۳- دستور گشتاری سه مولفه اصلی دارد. مولفه نحوی که به نحو می پردازد، مولفه واجی که به آواها می پردازد
و مولفه معنایی که به معناها می پردازد. ولی تفاوت آن با دستور های دیگر در این است که مولفه نحوی آن به دو بخش تقسیم می شود .
الف)پایه ب)قواعد گشتاری
در روش گشتاری ۴ نوع گشتار داریم :
۱-حذف deletion
۲-درج insertion
۳-جا به جایی displacement
۴-جایگزینی substitution
که در گشتارها آنچه که حذف شده درج و آنچه که درج شده حذف و آنچه که جا به جا شده برمی گردانیم و آنچه که جایگزین شده دوباره احیا می کنیم.
این ۴ نوع گشتار برای این است که ژرف ساختی که در تمام زبان های دنیا یکسان است را با استفاده از روش گشتاری روساخت مناسب به زبان بیاوریم
یعنی درست مفهوم ژرف ساخت را برساند!
مثلا در جمله تنبیه حسن درست نبود.هم مفهوم فاعل را می رساند و هم مفعول.
حال با استفاده از ۴ گشتار جمله های روساختی را که ممکن است ابهام داشته باشند به طرز صحیحش درآورده و رفع ابهام می کنیم.
سپس با به کار بردن جایگاه درست لغات و با توجه به موضوع و درک متن معانی درست را از واژگان طبقه بندی شده در ذهن به کار برده و ترجمه می کنیم.
همچنین در ترجمه انگلیسی به فارسی ابتدا با روساخت مواجه می شویم.
سپس گشتارها را روی روساخت انگلیسی پیاده کرده و به ژرف ساخت انگلیسی می رسیم.
حالا این زیرساخت انگلیسی را به زیرساخت فارسی تبدیل کرده و با معادل سازی واژگان ترجمه ی کلمه به کلمه صورت می گیرد.
و ممکن است جمله ظاهر مناسبی نداشته باشد.
چون ماده اش با ماده ی فکر یکی است.
مثال: است خاکستری گاو در باغ تا اینجا کلیات ترجمه به روش گشتاری را گفتیم
و حالا باید بدانیم که جمله از فعل و اسم تشکیل شده و بقیه یا توصیف کننده های اسم اند یا توصیف کننده های فعل.
۹۰ درصد جمله از اسم تشکیل شده است.
که برای ترجمه ی ریز به ریز باید قواعد چیدمان نحوی و صرفی را هم بلد باشیم.
یعنی چیدمان جمله نحو و چیدمان اجزای جمله صرف را نیز می آموزیم.